W pierwszym wpisie na tym blogu, pytając dlaczego właśnie on, wspomniałem o pracy nad sobą. We wpisie nawiązującym do cytatu nr 13 pisałem o pracy nad sobą. Teraz chciałbym ten temat nieco rozszerzyć i to za sprawą Epikteta i jego słów z cytatu nr 15. Jeśli dzięki wytężonej pracy nad sobą ustaliliśmy sobie własne normy postępowania, wyznaczyliśmy sobie życiowe cele strategiczne, powinniśmy je konsekwentnie realizować. Nic nie powinno mieć wpływu na zmianę obranego przez siebie kierunku, poza własnymi korektami i zmianami. Nikt obcy nie powinien mieć na to wpływu. Taka konsekwencja w działaniu to często nasza „pięta achillesowa”. Nieraz spotykam się z postępowaniem, gdzie ludzie tak łatwo decydują się na rezygnację ze swoich zasad. Wynika to głównie z zaprzestania pracy nad sobą. Podobnie jak z wszelkimi ćwiczeniami, zaprzestanie pracy nad sobą cofa nas gwałtownie w rozwoju. Tak było i jest w moim przypadku. Wytężona praca dawała rezultaty, brak wysiłku powodował cofnięcie się daleko w tył. Epiktet wyraźnie daje do zrozumienia, że każde odstępstwo od zasad należy poczytać jako przestępstwo wobec siebie. Należy być konsekwentnym w swoim działaniu, pracować regularnie nad sobą i nie rezygnować z wypracowanych i wdrożonych w życie zasad. Niejednokrotnie jesteśmy przybici porażkami, niepowodzeniami tak w życiu prywatnym jak i zawodowym. Wtedy właśnie przychodzą te najtrudniejsze momenty, wtedy to często „zawieszamy na kołkach” nasze, z trudem wypracowane, zasady. Poddajemy się, mamy dość starania się, bo i po co…? Przecież niedługo znowu przyjdzie porażka… Nie chcę krytykować takich postaw, ponieważ każdy przeżywa troski i rozterki i ma prawo do słabości. Jednak należy pamiętać, że im bardziej jesteśmy „wytrenowani”, im częściej ćwiczymy nasz umysł i naszą wolę, tym łatwiej będzie nam przejść przez trudy i przeciwności. To jest identyczne jak z ciałem ludzkim. Jeśli regularnie je ćwiczymy i hartujemy, tym bardziej odporni jesteśmy na wszelkie wirusy i zarazki. Nie można się nigdy poddawać, gdy dopadnie nas przegrana lub porażka. Takie sytuacje muszą być podstawą do analiz, wyciągnięcia wniosków na przyszłość, zmodyfikowania naszych ćwiczeń i dalszej regularnej pracy nad sobą.
Moja praca od młodzieńczych lat dawała mi satysfakcję, byłem dumny z osiąganych rezultatów i była potężnym wzmocnieniem w walce z wszelkimi przeciwnościami. Doskonale to na sobie przetestowałem… Co nie znaczy, że nieraz z lubością patrzę na „kołki”, na których mógłbym to wszystko zawiesić…

„Wystrzegaj się biesiad z ludźmi, z którymi cię nic nie łączy, jak również z prostakami, a jeśli już mimo wszystko nadarzy ci się okazja ku temu, miej się mocno na ostrożności, żebyś i sam nie przesiąkł prostactwem”.
Długo zastanawiałem się czy podejmować ten temat, aby nie wyjść na snoba, egocentryka, który ma srogie wymagania wobec osób, które spotyka na swojej drodze. Jednak słowa Epikteta zapadły w mojej pamięci tak mocno, że postanowiłem odnieść się do tego cytatu. Prawda jest okrutna – wielokrotnie przebywałem wśród takich ludzi, o których wspomina Epiktet. Oczywiście było to spowodowane wieloma zbiegami okoliczności, na które w zasadzie nie miałem wpływu. Ale prawda jest taka, że zdarzały mi się takie sytuacje… Czy można mieć żal do losu, że na naszej drodze ustawia nam całą paletę różnorodnych charakterów? Nie chcę tu nikogo potępiać, ale rzeczywiście niektórzy ludzie godni są nazwania „prostakami”. Nie będę tego rozwijał i udowadniał. Tak jest i koniec. Co zatem zrobić, aby mieć na uwadze przestrogę Epikteta? Dobierać sobie towarzystwo takie, które pasuje do naszego światopoglądu, które nas stymuluje do rozwoju, a nie cofa. W literaturze niejednokrotnie spotkałem się z poglądami na temat unikania towarzystwa w postaci prostaków, chamów, ludzi rozwiązłych i nieuczciwych. Jeśli już trzeba poświecić komuś takiemu swój czas, to niech jest on skrócony do minimum.
Pamiętać należy jednak o ważnym aspekcie: prostactwo nie ma nic wspólnego z „byciem prostym i nieskomplikowanym”. Można mieć ukończone szkoły wyższe, „podyplomówki” i być prostakiem, a można mieć ukończoną tylko szkołę podstawową i nie być prostakiem. Tak się złożyło w moim życiu, że spotykałem „prostych” ludzi, którzy urzekli mnie swoim intelektem, duchowością, prostolinijnością, uczciwością i dobrocią. Szczególne wspomnienia mam z czasów, gdy kierowałem dużą stacją kolejową, gdzie wśród podległej mi załogi był konduktor (starszy ode mnie), którego słuchać mógłbym w nieskończoność. Jego świeże, „niepokręcone” poglądy na rzeczywistość tę realną i tę duchową, połączone z dobrocią, inteligentnym dowcipem, miały niebagatelny wpływ na kształtowanie się mojego światopoglądu. Był to człowiek, w towarzystwie którego mógłbym przebywać godzinami, prowadząc wszelakie tematycznie dysputy. Żal, że nasze drogi musiały się rozejść… Tak się też złożyło w moim życiu, że spotykałem wykształconych ludzi, którzy przygniatali mnie swoim prostactwem, chamstwem, cwaniactwem, nieuczciwością.
Dobierajmy zatem sobie takie towarzystwo, które będzie miało na nas pozytywny wpływ, unikajmy tych, którzy mogą spowodować, że przesiąkniemy prostactwem.
Dbajmy o czystość naszych umysłów, o równowagę duchową, o stały związek z naturą, bądźmy zawsze przykładami cnoty i dobrych cech charakteru.